Prawo rodzinne w przysłowiowej pigułce

Prawo rodzinne, zwane też prawem familijnym, to specjalny dział prawa cywilnego, regulujący stosunki prawne (zarówno majątkowe, jak i niemajątkowe) w rodzinie, jej istnienie i funkcjonowanie, stosunki wewnątrz niej, a także stosunki z osobami trzecimi. Wszystkie te regulacje zawarte są w Kodeksie Rodzinnym i Opiekuńczym.

Początki prawa rodzinnego w Polsce

Jednym z pierwszych zbiorów przepisów wprowadzających regulacje dotyczące stosunków rodzinnych był Kodeks Napoleona. Regulował on władzę ojcowską i dawał ojcu prawo karcenia domowego. W wieku XIX wprowadzone zostały sankcje przeciw nadużywaniu tego prawa. Kodeks Napoleona obowiązywał w wielu państwach Europy, w tym również w Księstwie Warszawskim.

Źródłem prawa rodzinnego w Polsce, które znamy w obecnej formie, jest Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy, który został uchwalony w 1964 roku. Od tego czasu był on wielokrotnie zmieniany, aż do formy obecnej. Regulacje dotyczące prawa rodzinnego i opiekuńczego zostały także zawarte w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz innych aktach ustawowych i przepisach prawa międzynarodowego.

Czym zajmuje się prawo rodzinne?

Przepisy prawa rodzinnego regulują kwestie związane z tym jak powinna funkcjonować rodzina, poprzez wzór zachowań i postaw pożądanych. Jednocześnie przepisy te chronią podmioty prawa rodzinnego. Prawo rodzinne określa sposoby powstawania i wygasania stosunków rodzinnych oraz prawa i obowiązki osób, które są tymi stosunkami związane.

Podstawowymi pojęciami prawa rodzinnego są:

• Prawo małżeńskie – zbiór przepisów regulujących ogół praw i obowiązków związanych ze związkiem małżeńskim, od jego rozpoczęcia po ustanie.
• Władza rodzicielska – prawa i obowiązki rodziców wobec swoich małoletnich dzieci;
• Adopcja, zwana też przysposobieniem lub usynowieniem – forma przyjęcia do rodziny osoby obcej, stwarzając stosunek podobny do pokrewieństwa.
• Obowiązek alimentacyjny – obowiązek dostarczania środków zapewniających utrzymanie innej osobie. Dotyczy on głównie dzieci, jednak obejmuje także osoby starsze, które nie są w stanie same się utrzymać i wymagają pomocy ze strony swoich dzieci.
• Opiekun – osoba powołana do ochrony interesów osobistych i majątkowych innej osoby, która potrzebuje takiej opieki.
• Kuratela – ustanowiona sądownie forma ochrony osoby lub jej praw majątkowych w sytuacji, gdy ta nie może sama prowadzić swoich spraw.
• Podstawowe zasady prawa rodzinnego
• Sądy i organy orzekające w sprawach rodzinnych zobowiązane są do przestrzegania zasad prawa rodzinnego. Celem ich ustanowienia jest ochrona rodziny oraz każdego człowieka objętego tymi regulacjami z osobna.

Do podstawowych zasad prawa rodzinnego należą:

• Zasada dobra dziecka – jest to zasada priorytetowa, zarówno w prawie polskim, jak i międzynarodowym. Małoletnie dziecko jest traktowane przez prawo jako istota wymagająca szczególnej ochrony (dzieci pełnoletnie są w stanie same zadbać o swoje dobro). Przy orzekaniu w sprawach rodzinnych, a w szczególności w sprawach rozwodowych, sąd zawsze musi brać pod uwagę przede wszystkim dobro dziecka.
• Zasada ochrony rodziny – przeciwdziałanie wszelkim zjawiskom, które mogłyby stanowić, nawet potencjalne, zagrożenie dla dobra rodziny.
• Zasada trwałości małżeństwa – jest instrumentem ochrony rodziny jako grupy społecznej, tworzącej dla dziecka korzystne warunki życia i rozwoju.
• Zasada świeckości prawa rodzinnego – uniezależnienie prawa rodzinnego od względów wyznaniowych oraz światopoglądowych, które mogłyby mieć na nie wpływ. Rozstrzyganie spraw rodziny należy do organów państwa. Każdy obywatel jest jednolicie chroniony, bez względu na wyznanie.